2. Je hart laten klinken

Zingen is gezond en geeft je een goed gevoel. Dat blijkt uit het onderzoek van de universiteit van Frankfurt in ieder geval te kloppen voor het zingen van het Requiem van Mozart (zie aflevering 2). De onderzoekers hopen ook te kunnen aantonen dat dit ook bij andere muziek geldt.

Is daarvoor ook een verklaring te geven? Een voor de hand liggende verklaring is dat je bij het zingen extra veel zuurstof binnenkrijgt, meer dan je strikt nodig hebt. Zingen is als het ware fitness voor je innerlijk. Toch is er waarschijnlijk nog meer aan de hand en wel iets dat zeer fundamenteel is.

Onze 'ziel'

Sinds de tijd van de zogenaamde 'dieptepsychologen' (Freud, Jung, Adler) weten we dat in ons veel meer leeft dan datgene waarvan we ons bewust zijn. Het 'onbewuste' speelt een grote rol in ons leven en in onze geestelijke en lichamelijke gezondheid.  Dat wordt duidelijk als we te maken krijgen met mensen die geestelijk ziek zijn, die lijden aan neurosen of psychosen. Traumatische ervaringen die onbewust in ons doorwerken kunnen ons evenwicht verstoren en ons ziek maken. Soms zijn het onbewuste verlangens die we niet toelaten en verdringen.

Sigmund Freud heeft zich daarbij vooral gericht op erotische verlangens die door de maatschappij of het eigen milieu niet geaccepteerd worden. Carl-Gustav Jung heeft zijn aandacht ook op andere onbewuste verlangens gericht, zoals macht en veiligheid. Wat bij geesteszieken duidelijk wordt in hun gedrag, speelt onder de oppervlakte ook bij gezonde mensen, bij iedereen. Het zijn volgens Jung juist deze onbewuste verlangens die ons geestelijk en lichamelijk welzijn  grotendeels bepalen, onze tevredenheid of ontevredenheid, levenslust of misnoegen en verveling. Het is datgene wat de oude culturen en godsdiensten steeds hebben aangeduid als 'de ziel'.

Om goed te begrijpen wat Jung hiermee bedoelt, moeten we dit woord even losmaken van de klassieke voorstellingen van de catechismus over de ziel. Voor Jung is de 'ziel' de diepgang van ons leven, te onderscheiden van ons 'bewustzijn'. Het bewustzijn is slechts het topje van de ijsberg die onze geest is. Wat in onze 'ziel' leeft is een erfenis van alle generaties vóór ons, die ons wordt doorgegeven door onze ouders en onze directe omgeving. Vooral de laatste maanden vóór onze geboorte en de eerste maanden daarna zijn van fundamenteel belang voor onze 'ziel'. Uit alles blijkt dat de ervaringen van een kind in die periode zeer sterk zijn geestelijke gezondheid en zijn geluk bepalen. Daar wordt de basis gevormd voor een gezond bewust leven en de groei van een gezonde eigen persoonlijkheid.

Zingen vanuit je hart

Zingen heeft sterk met deze 'ziel' te maken, sterker dan spreken. De diepste drang om te zingen komt voort uit deze 'ziel'. We kunnen ook zeggen dat hij uit ons 'hart' komt. In ons spreken speelt onze 'ziel' ook een aanzienlijke rol, maar spreken hoort toch meer bij het bewustzijn, bij ons denken.Dat vinden we ook terug in onze hersenen. Die bestaan uit twee helften die sterk zelfstandig werken. Zingen wordt aangestuurd door de rechterhersenhelft (bij rechtshandigen), waar gevoel, creativiteit en kunst huizen, terwijl spreken wordt aangestuurd door de linkerhersenhelft, waarmee wij logisch denken en ons leven ordenen .

Het verband van zingen met onze 'ziel' verklaart veel ervaringen die zangers hebben. Als het zingen 'lukt' dan heb je het gevoel dat het uit je diepste zelf komt, uit je hart. Dat lukt niet bij alle zingen. Allerlei zaken moeten daartoe samenvallen: een gezonde stem en ademhaling, muziek die bij je past, de juiste mensen eromheen, gunstige omstandigheden. Als zanger ben je echter voortdurend op zoek naar die momenten. Dat verklaart waarom mensen veel tijd, moeite en geld investeren in hun zangactiviteiten.

Wat betekent het echter dat het zingen 'lukt'? Wat gebeurt er dan?  De franse psychiater Marie-France Castarède, zelf vele jaren lid van het koor van het orkest van Parijs, wijst op twee zaken: de persoonlijk verbinding met onze allereerste ervaringen in de baarmoeder en kort na onze geboorte en onze huidige beleving van eenheid met andere zangers.

De klank van je moeder

Het eerste zintuig dat zich ontwikkelt in de negen maanden dat je gedragen wordt door je moeder is je gehoor. In de evolutie is het gehoor ontstaan uit het orgaan waarmee dieren zich in het water oriënteerden. Dat verklaart o.a. waarom ons gehoor verbonden is met het evenwichtsorgaan. Het binnenoor bestaat uit een soort slakkenhuis, gevuld net water zoals het 'oerwater' waarin het leven ontstaan is. In de zwangerschap doorloopt een kind versneld deze evolutie. Halverwege de zwangerschap, na vierenhalf maand is het gehoor al volledig ontwikkeld en hoort het kind net zo goed als later in zijn leven. Dat betekent dat de eerste wereld waarin je ontwaakt als mens de klankwereld is.

Je hoort luid het kloppen van het hart van je moeder, maar ook het ruisen van haar bloed, haar ademhaling, haar zuchten, spreken, zingen. Je hoort ook al de wereld waarin je moeder leeft: de stem van je vader, oudere broers en zussen, de familie, de omgeving, de geluiden van het huis, de muziek die in huis klinkt, het lawaai van de straat, de wind, het ruisen van de zee. Dit alles maak je mee in de veilige  baarmoeder waarin je door je moeder gedragen wordt, leeft van haar bloed, door haar beschermd wordt. Je diepste wezen wordt sterk gevormd door de klankwereld waarin je in die periode leeft.

Het ligt daarom voor de hand dat klanken in je latere leven je onbewust terugvoeren naar deze periode, naar deze veilige tijd. Bepaalde klanken kunnen daarom emoties oproepen die je niet bewust kunt verklaren. Mensen die dement zijn of zwakzinnig blijken dikwijls merkwaardig positief te reageren op bepaalde muziek en een hoger bewustzijnsniveau te vertonen dan in hun gewone gedrag. Als je zingt roep je zelf deze klankwereld op met alle gevoelens die daarmee samenhangen.

'Natuurlijk' zingen

Dat zal het sterkst zijn als je 'natuurlijk' zingt. In de loop van je leven, vooral als je zanger bent, zeker als je daarvoor een scholing doorloopt, kun je je zang ontwikkelen met technieken die zangleraren of dirigenten je aanleren. Deze technieken kunnen je 'natuurlijk' zingen ontwikkelen en versterken, maar ze kunnen er ook toe leiden dat je vervreemdt van je eigen zangwortels en kunstmatig gaat zingen. Dat leidt overigens dikwijls tot problemen met je stem en heeft een negatieve invloed op de gevoelswaarde van je zang en op de vreugde die je eraan beleeft.

In de wereld van de zangpedagogen wordt heftig gediscussieerd over stemvorming en de aanpak van stemproblemen. Recent hebben pedagogen in Duitsland een methode ( de Lichtenberger methode) ontwikkeld die sterk geïnspireerd is door de ideeën van Carl Jung. De klassieke weg van de 'technische trucjes' om beter te zingen wijzen zij af en werken vooral aan de ontwikkeling van de 'natuurlijke' stem van de zanger. Het gaat er dan om je eigen stem te ontdekken en deze in haar volle rijkdom te ontwikkelen. 

Je ontdekt als zanger ook dat bij bepaalde muziek je innerlijk meer 'meeresoneert' dan bij andere. In mijn vorige bijdrage vertelde ik over mijn intense ervaring bij het Requiem van Mozart. Soms kan de mode daarin een rol spelen, dikwijls ook bepaalde belevenissen die door die muziek worden opgeroepen, een vakantie, een verliefdheid, een overlijden. Steeds als ook je persoonlijke 'oerklank' meespelen, de klank die je meekreeg van je moeder en haar omgeving.

Zo blijkt in onze zangervaring hoe diep we verbonden zijn met de mensen waaruit wij voortkomen. In je persoonlijke 'oerklank' speelt immers niet alleen je moeder mee, maar ook de hele wereld  en de mensen waaruit zij zelf is voortgekomen. Als je zingt klinkt deze wereld mee. We beleven in het zingen onze eenheid met het verleden, uiteindelijk met de hele mensheid vóór ons.

Meestal zingen we niet alleen. Zingen in groep of in een koor levert nog een andere eenheidservaring op, die met onze medezangers. Ook dat is een belangrijke factor die maakt dat het zingen 'lukt'. Ook daarbij speelt onze 'ziel' een grote rol. Daarover een volgende keer meer.

 

Als moeder zong

t: Jozef Simons (1888-1948); m: Lodewijk De Vocht

Als moeder zong bij 't schuivend wieggeschemel

vergleed haar lied als harpezang, zo teer.

Dan streek er vast een seraf uit de hemel

op zachte wieken bij haar wichtje neer.

Refrein:

Als moeder zong was heel het huis vol vreugde

Als moeder zong van liefd' en levensmoed.

Als moeder zong en ons het hart verheugde

als moeder zong was alles, alles goed.

Als moeder zong 'welaan bemint elkander'

dan rees voor ons het voorbeeld dat zij gaf.

Niet voor zichzelf, zij leefde voor een ander

zij was voor ons in zorg tot aan het graf.

Zing, moeders, zing, zoals uw moeders zongen

Gij maakt de wereld beter met uw lied.

Zing vroeg en laat, zing vrij en ongedwongen:

"Alleen de boze mensen zingen niet!"