Welkom

Beste Lezer,

Al enige tijd filosofeer ik over zingen. Dat was in eerste instantie voor de Nieuwsbrief van het Roois Gemengd Koor waar ik al lang bij zing.

Ik dacht over dat onderwerp wel wat te vinden in de filosofische literatuur, met name bij fenomenologen, maar dat viel tegen. Over taal is er al veel geschreven door filosofen, ook over muziek is wel gefilosofeerd, vooral over het effect daarvan op luisteraars, maar over het feit dat mensen zingen is nauwelijks iets te vinden. Daarom besloot ik zelf maar te gaan zoeken, denken en schrijven.

Dat heeft geresulteerd in een aanzienlijk aantal stukjes voor de Nieuwsbrief van het koor. Hoewel het denkproces nog niet af is naar mijn gevoel, wilde ik mijn ideeën toch beschikbaar stellen voor een groter publiek. Een boek zit er voorlopig niet in. Het Nederlandstalig publiek is daarvoor te klein en een subsidieaanvraag werd afgewezen. Daarom deze blog.

Ik zal de stukjes die ik schreef in een herziene versie hierop publiceren. Ik hoop dat mensen die op één of andere manier bezig zijn met zingen er wat aan hebben. Ook hoop ik dat mijn gedachten aangevuld worden door lezers vanuit hun eigen deskundigheid. Ik ben geen musicoloog en kwam bij het schrijven ook de grenzen van mijn deskundigheid tegen. Anderen kunnen het denkproces verder helpen, zodat dit een onderneming wordt van meer mensen. Misschien leidt dit ook tot een echte samenwerking.
Als je wil reageren of een stuk wil toevoegen, klik dan op ´reacties´na één van de stukken.

Denk eraan dat deze teksten beschermd zijn door het auteursrecht. Gelieve alleen teksten over te nemen na mijn toestemming. Neem daarvoor met mij contact op.


Als toetje neem ik regelmatig gedichten op bij de afleveringen. Als er geen naam bij staat is het van mezelf.

Op de blog staan de bijdragen in omgekeerde volgorde. In het archief heb je een overzicht in de logische volgorde als je ook de voorgaande maanden opent.


zondag 9 oktober 2011

1. Zingen is gezond

"Het zingen in een koor blijkt het menselijk immuunsysteem te versterken.
Na het zingen van Mozarts Requiem werd een aanzienlijke verhoging van de afweerstof immuunglobuline A gemeten. Ook het cortison-gehalte in het bloed, een beschermingshormoon tegen stress, reageert gunstig op zingen. Bovendien verbeterde de gemoedstoestand van de koorzangers door het zingen beduidend. Als er alleen naar het Requiem werd geluisterd veranderde er weinig in de bloedwaarden. "

Aldus een bericht op de website Muziekenzorg.nl in 2004.

Onderzoek
 
Onderzoekers  van de universiteit van Frankfurt onderzochten de leden van een kerkkoor in Frankfurt bij twee repetities voor het Requiem. Bij de tweede repetitie werden ook toehoorders onderzocht. Het onderzoek van het bloed van de koorzangers en de luisteraars leverde in ieder geval een opmerkelijk en onbetwistbaar resultaat. Het onderzoek naar de gemoedstoestand van de koorzangers zal wel niet zo exact geweest zijn. Hoe het gebeurde wordt niet vermeld. Uit eigen recente ervaring kan ik wel bevestigen dat het oefenen en zingen van het Requiem mij een zeer positief gevoel gaf en ik had de indruk dat dat ook bij de andere leden van het koor het geval was.

Zou zingen in andere situaties, bijvoorbeeld solozang in de keuken of in bad, ook zulk positief effect hebben op de gezondheid? De onderzoekers uit Frankfurt denken het wél en willen dat ook verder onderzoeken, maar daarover zijn nog geen berichten gepubliceerd. Het zou niet verrassend zijn, als je bedenkt welk een overvloed aan zuurstof je inademt bij het zingen. Ik vermoed nochtans dat het effect niet altijd even sterk en even positief zal zijn. Iedereen die in een koor zingt weet uit ervaring dat je gevoel erg verschillend kan zijn na een repetitie of een uitvoering. Tegen de achtergrond van mijn recente ervaring met het Requiem van Mozart wil ik hier enkele factoren naar voren halen die daarin een rol spelen. Dat levert een bijdrage tot een beter inzicht in wat er gebeurt als mensen zingen.

Mozarts´s Requiem

Vanaf mijn jeugd heb ik gezongen, vooral in de kerk en de jeugdbeweging. Sinds 33 jaar zing ik in een koor. Het was de eerste keer dat ik het Requiem van Mozart zong en dat was een uitzonderlijke ervaring. Niet eerder ging ik met zoveel zin naar repetities. Wat daar allemaal in meegespeeld heeft is moeilijk te zeggen, zeker meer dan ik mij bewust ben. Enkele zaken weet ik wél. Het is niet de inhoud van de teksten die mij aantrok. Ze leggen wel de verbinding met de oude traditie en een aantal zijn troostrijk en kan ik plaatsen in mijn eigen visie op geloof en leven, maar andere vind ik alles behalve aantrekkelijk.

Sommige teksten van de requiemmis, vooral die van het Dies Irae,  komen uit een zeer negatieve middeleeuwse visie op het menselijk leven en een visie op God en geloof waar ik absoluut niet meer achter sta. Mijn vertrouwdheid met het latijn versterkt waarschijnlijk nog mijn negatief gevoel daarover. Ik heb het gevoel dat Mozart met zijn muziek deze oude teksten zodanig overstijgt dat je hun letterlijke inhoud vergeet. Dat kan dus bij muziek gebeuren. Toen Mozart de opdracht kreeg om een Requiem te componeren was hij gebonden aan deze teksten. Hij had het geld erg nodig en deed daar dus niet moeilijk over, hoewel hij daar als vrijmetselaar waarschijnlijk bedenkingen bij had. Hij voelde zich ook erg moe en ziek en vermoedde dat hij aan zijn eigen dodenmis schreef.

De kracht van dit Requiem is volgens mij dat Mozart de harde teksten gebruikt heeft om zijn eigen woede en wanhoop uit te drukken, afgewisseld met momenten van hoop en berusting, waar de teksten zich ook voor lenen. Dat heeft geleid tot deze geniale muziek, waarin Mozart het uiterste van zichzelf gegeven heeft. Ik denk dat zangers dat onbewust meekrijgen als ze deze muziek in zich opnemen en met heel hun lijf uitzingen. Heel anders dan een Missa Brevis van hem die ik enkele jaren geleden ook meezong. Dat was leuke maar oppervlakkige muziek, zonder echte religiositeit.

Met zijn Requiem heeft Mozart bij mij een snaar geraakt in het diepste van mezelf. Dat is een zalige ervaring. Je kunt er dan weer tegen. Ik geloof best dat je immuunsysteem erdoor versterkt wordt. In veel delen had ik ook het gevoel dat ik door de muziek gedragen werd, bijvoorbeeld bij het begin en het einde (Requiem) en bij het Lacrimosa, dat Mozart stervend schreef. Andere stukken eisen je helemaal op en putten je uit, zoals het Confutatis. In de repetitie kon ik dat geen driemaal na elkaar zingen. Gelukkig dat de vrouwenstemmen er dan zijn om je op te vangen met "Voca me".

Muziek die je raakt

 Het Requiem was voor mij een uitzonderlijke ervaring, maar ook bij andere muziekstukken heb ik een positief gevoel. Het gaat erom of de muziek een snaar raakt in de zanger. Dat kan een ernstige snaar zijn, maar ook een luchtige, dromerig of uitbundig. Ik weet niet of ik het ook zou hebben bij popmuziek, omdat ik daar nooit ingedoken ben. Je moet de muziek wel in je opnemen. Dat vraagt tijd, aandacht en openheid. Toch ligt sommige muziek je beter dan andere. Je kunt jezelf leren kennen door na te gaan welke muziek bij jou een innerlijke snaar doet trillen. Je merkt dat medezangers daar erg in verschillen.

Bij de repetities van het Requiem speelde een grote rol dat de koorzangers op dat punt verwant waren aan elkaar. Je draagt elkaar dan. Het samen zingen schept dan een vertrouwdheid met elkaar die ook sterk bijdraagt aan de positieve ervaring. Dat is soms wel eens anders in een koor. Als die innerlijke verwantschap niet groeit, is het moeilijk zingen en zal het zingen wel niet zo sterk bijdragen aan je gezondheid.  Het zingen in een koor is een aparte sociale ervaring. Ik vond daarover een interessant boekje, waarin dit besproken wordt vanuit de psychoanalyse. Daar kom ik een volgende keer op terug.

Intussen geniet ik natuurlijk nog na van de positieve reacties  van het talrijke publiek op onze uitvoering van het Requiem in Rooi en de positieve recensies in de kranten. Ook die dragen bij tot de positieve gevoelens waar zingen toe kan leiden. Ik schreef na de uitvoering volgend gedicht.


Mozart's Requiem

Wij zongen Requiem
en traden in de rust
die deze godenzoon
ons naliet uit zijn wanhoop.

Dies irae,
woedend bonkend
tegen 't harde lot,
zoveel schoonheid
in de knop gebroken.

Lacrimosa,
laatste tranen
en berusting,
hopend op het grote Licht.

Lux aeterna,
schoonheid uit de pijn geboren,
eeuwig doorgegeven klank
van Gods eigen trouw.


Gezonde geest

Het onderzoek aan de universiteit van Frankfurt, waarover ik hierboven sprak, werd o.a. geleid door Hans Günther Bastian. Deze werd eerder bekend van een langlopend onderzoek aan basisscholen in Berlijn naar de invloed van intensief muziekonderricht op de intelligentie en op de sociale vaardigheden.
Volgens Bastian is uit zijn onderzoek gebleken dat intensief muziekonderricht duidelijk leidt tot een groei van de intelligentie van de onderzochte kinderen, maar ook tot een betere sociale vaardigheid. Er is indringende kritiek uitgeoefend op zijn onderzoek, maar Bastian meent die kritiek te kunnen weerleggen. 

Voor ons blijft dan nog de vraag hoe belangrijk zingen is geweest in dit intensievere muziekonderricht. Omdat het over basisonderwijs gaat kan echter zonder meer aangenomen worden dat zingen daarin een belangrijk aspect is geweest. Daarom is uit dit onderzoek ook het besluit gerechtvaardigd dat zingen slimmer maakt en de sociale vaardigheden verbetert. Dat laatste is ook aannemelijk vanuit het sociale aspect van zingen dat ik later nog zal bespreken.
 
Er zijn ook elders nog onderzoeken gebeurd naar de invloed van muziek op de intelligentie. Die wijzen allemaal op een positieve invloed. In die onderzoeken gaat het echter steeds om instrumentale muziek. Het is redelijk te veronderstellen dat de conclusies van die onderzoeken doorgetrokken mogen worden naar de invloed van zingen, omdat de mechanismen - met name de hersenfuncties die geactiveerd worden - grotendeels dezelfde zijn, uitgezonderd op het terrein van de motoriek. Dat blijven echter afgeleide conclusies die niet door onderzoek onderbouwd zijn.

Uit dit alles mogen we wel voorzichtig stellen dat er aanwijzingen zijn dat zingen bijdraagt tot de ontwikkeling van de menselijke geest en van een goede samenleving. Deze overtuiging wordt versterkt door ervaringen in de neurologie en door waarnemingen en beschouwingen die later aan bod zullen komen.

Geen opmerkingen: